ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳು (Child Rights) ಎಂದರೆ, 18 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮಗುವಿಗೆ ಇರುವ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು. ಈ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಮಾವೇಶ (UN Convention on the Rights of the Child - UNCRC) ಮೇಲೆ ಆಧಾರಿತವಾಗಿವೆ.
ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಮುಖ್ಯಾಂಶಗಳನ್ನು ಈ ನಾಲ್ಕು ಮುಖ್ಯ ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು:
👶 ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ಪ್ರಮುಖ ವಿಭಾಗಗಳು (UNCRC ಆಧಾರಿತ)
1. ರಕ್ಷಣೆಯ ಹಕ್ಕು (Right to Protection)
ಇದು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ಶೋಷಣೆ ಮತ್ತು ದುರುಪಯೋಗಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ.
ಸುರಕ್ಷತೆ: ದೈಹಿಕ, ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ಲೈಂಗಿಕ ದೌರ್ಜನ್ಯಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಣೆ ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
ದುಡಿಮೆಯ ನಿಷೇಧ: ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗ ಅಥವಾ ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕ ಪದ್ಧತಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಣೆ.
ಪೋಷಣೆ: ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ, ಅಪರಾಧ ಮತ್ತು ಶೋಷಣೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿರುವ ಹಕ್ಕು.
ಕಾನೂನು ರಕ್ಷಣೆ: ಅಪರಾಧಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದಾಗ ಅಥವಾ ಸಾಕ್ಷಿಯಾದಾಗ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
2. ಬದುಕುಳಿಯುವ ಹಕ್ಕು (Right to Survival)
ಇದು ಮಗುವಿನ ಮೂಲಭೂತ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕು: ಮಗುವಿಗೆ ಜನಿಸಿದ ನಂತರ ಬದುಕುಳಿಯುವ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕರವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
ಆರೋಗ್ಯ ಮತ್ತು ಪೋಷಣೆ: ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಆರೋಗ್ಯ ಸೇವೆಗಳು ಮತ್ತು ಪೌಷ್ಟಿಕ ಆಹಾರವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
ಜನ್ಮ ನೋಂದಣಿ: ಮಗುವಿನ ಹೆಸರು, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬ ಸಂಬಂಧಗಳ ನೋಂದಣಿ (ದಾಖಲಾತಿ) ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
3. ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಹಕ್ಕು (Right to Development)
ಇದು ಮಗುವಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಶಿಕ್ಷಣ: ಉಚಿತ ಮತ್ತು ಕಡ್ಡಾಯ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ (RTE ಕಾಯಿದೆ ಮೂಲಕ) ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಮನರಂಜನೆ: ಸೂಕ್ತವಾದ ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ವಿರಾಮ, ಆಟ ಹಾಗೂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವ ಹಕ್ಕು.
ಕುಟುಂಬ ಪೋಷಣೆ: ಪೋಷಕರು ಮತ್ತು ಸೂಕ್ತವಾದ ಪೋಷಕರ ಆರೈಕೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಹಕ್ಕು.
4. ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯ ಹಕ್ಕು (Right to Participation)
ಇದು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸುವ ನಿರ್ಧಾರಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ: ತಮ್ಮನ್ನು ಬಾಧಿಸುವ ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಮತ್ತು ಆ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ಗೌರವ ಸಿಗುವ ಹಕ್ಕು.
ಸಂಘ ಸ್ಥಾಪನೆ: ಶಾಂತಿಯುತವಾಗಿ ಸಭೆ ಸೇರುವ ಅಥವಾ ಸಂಘಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ.
ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಆಯೋಗ (NCPCR) ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಮಕ್ಕಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಆಯೋಗಗಳು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.
ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕ ಪದ್ಧತಿ ನಿಷೇಧಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪ್ರಮುಖ ಮುಖ್ಯಾಂಶಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ:
ಪ್ರಮುಖ ಕಾನೂನುಗಳು ಮತ್ತು ನಿಬಂಧನೆಗಳು:
ಬಾಲ ಕಾರ್ಮಿಕ (ನಿಷೇಧ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯ್ದೆ, 1986:
14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಮಕ್ಕಳ ದುಡಿಮೆ ನಿಷೇಧ: ಈ ಕಾಯ್ದೆಯ ಪ್ರಕಾರ, 14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಯಾವುದೇ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ (18 ಅಪಾಯಕಾರಿ ವೃತ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು 65 ಸಂಸ್ಕರಣಾ ಘಟಕಗಳು) ದುಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಶಿಕ್ಷೆ: ಕಾಯ್ದೆ ಉಲ್ಲಂಘಿಸುವವರಿಗೆ 3 ತಿಂಗಳಿಂದ 1 ವರ್ಷದವರೆಗೆ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ, ದಂಡ, ಅಥವಾ ಎರಡನ್ನೂ ವಿಧಿಸಲು ಅವಕಾಶವಿದೆ.
ಬಾಲ್ಯಾವಸ್ಥೆ ಹಾಗೂ ಕಿಶೋರಾವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕಾರ್ಮಿಕ (ನಿಷೇಧ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯ್ದೆ, 1986 (ತಿದ್ದುಪಡಿ 2016):
14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನವರಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಷೇಧ: ಅಪಾಯಕಾರಿ ಅಲ್ಲದ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲೂ ಸಹ 14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಮಕ್ಕಳ ದುಡಿಮೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಷೇಧಿಸುತ್ತದೆ (ಕುಟುಂಬದೊಂದಿಗೆ ಶಾಲಾ ಸಮಯದ ನಂತರ ಮತ್ತು ರಜಾದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ವಿನಾಯಿತಿಗಳಿವೆ).
ಕಿಶೋರ ಕಾರ್ಮಿಕರ (14 ರಿಂದ 18 ವರ್ಷದವರು) ನಿಯಂತ್ರಣ: 14 ರಿಂದ 18 ವರ್ಷದೊಳಗಿನವರನ್ನು ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ದುಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ.
ದಂಡ: ಕಾಯ್ದೆ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡಿದ ಮಾಲೀಕರಿಗೆ ₹25,000 ರಿಂದ ₹50,000 ರವರೆಗೆ ದಂಡ ಮತ್ತು 6 ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಲು ಅವಕಾಶವಿದೆ.
ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದ ಅಂಶಗಳು:
ಕಾಯ್ದೆ 21ಎ: 6 ರಿಂದ 14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಕಡ್ಡಾಯ ಮತ್ತು ಉಚಿತ ಶಿಕ್ಷಣದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.
ಕಾಯ್ದೆ 24: 14 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳು ಅಥವಾ ಗಣಿಗಳಂತಹ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ದುಡಿಸುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸುತ್ತದೆ.
ಜೀತ ಕಾರ್ಮಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ (ನಿರ್ಮೂಲನೆ) ಕಾಯ್ದೆ, 1976: ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಸೇರಿದಂತೆ ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಜೀತಕ್ಕೆ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸುತ್ತದೆ.
ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮತ್ತು ಪುನರ್ವಸತಿ ಕ್ರಮಗಳು:
ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಜಾಗೃತಿ: ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕ ಪದ್ಧತಿ ನಿರ್ಮೂಲನೆಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡುವುದು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಲ್ಲಿ ಅರಿವು ಮೂಡಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಪುನರ್ವಸತಿ ಯೋಜನೆಗಳು: ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪುನರ್ವಸತಿ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಜಿಲ್ಲಾ ಬಾಲ ಹಾಗೂ ಕಿಶೋರ ಕಾರ್ಮಿಕ ಪುನರ್ವಸತಿ ನಿಧಿ ಯೋಜನೆ: ತಪ್ಪಿತಸ್ಥ ಮಾಲೀಕರಿಂದ ವಸೂಲಿ ಮಾಡಿದ ದಂಡದ ಹಣವನ್ನು ಸರ್ಕಾರದ ವಂತಿಗೆಯೊಂದಿಗೆ ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಠೇವಣಿ ಇಡಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ 18 ವರ್ಷ ತುಂಬಿದ ನಂತರ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ವಿಶ್ವ ಬಾಲಕಾರ್ಮಿಕ ವಿರೋಧಿ ದಿನಾಚರಣೆ (ಜೂನ್ 12): ಈ ದಿನದಂದು ಜಾಗೃತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
.png)
